Ten pięciopunktowy plan umożliwi Ci metodyczne podejście do walki z mastitis. Został on opracowany przez międzynarodowy zespół specjalistów od zdrowia wymion, lekarzy weterynarii, hodowców bydła mlecznego oraz ekspertów od komunikacji i zachowań ludzkich.

Pięć obszarów zainteresowania to – presja infekcji, oporność, dojenie, leczenie, monitorowanie mastitis.

5 punktowy plan

Zarówno kliniczne jak i subkliniczne mastitis są wywołane przez bakterie, które dostały się do wymienia przez kanał strzykowy. Bakterie docierają do kanału strzykowego dwoma drogami: z otoczenia krowy lub poprzez mleko od innej zakażonej krowy.

Bakterie dostają się zwykle do kanału strzykowego w trakcie lub krótko po doju, aby temu zapobiec należy zapewnić optymalną technologię i rutynę dojenia.

To, czy infekcja strzyków doprowadzi do mastitis, czy też zostanie skutecznie usunięta przez system immunologiczny krowy, zależy w pewnym stopniu od odporności zwierzęcia.

Aby zarządzać i kontrolować zdrowie wymion, należy mierzyć i monitorować poszczególne krowy oraz całe stado.

 

1. Presja infekcyjna: zapewnij, że otoczenie krowy jest czyste i suche

Jak wspomniano w artykule: “Pięć rzeczy, które Twój hodowca powinien wiedzieć o zapaleniu wymienia (mastitis)”, kliniczne mastitis jest najczęściej spowodowane przez bakterie środowiskowe, takie jak E. coli i Klebsiella. Streptococcus uberis, który jako ważny środowiskowy czynnik mastitis, może być główną przyczyną wysokiej liczby komórek somatycznych w mleku.

Bakterie środowiskowe S. uberis, E. coli i Klebsiella są często spotykane w ściółce. Mogą tam przetrwać i rozwijać się, gdy ściółka pozostaje mokra i ciepła: dlatego pamiętaj, aby miejsca odpoczynku krów pozostawały suche dzięki czyszczeniu, ścieleniu i dobrej wentylacji. Czyste legowiska dla krów – niezależnie od tego, czy są to obory wolnostanowiskowe, boksy czy inne – stanowią więc priorytet numer jeden. Wolne stanowiska powinny być czyszczone cztery razy dziennie i odpowiednio wyścielone. Należy wyczyścić stanowisko i wymienić ściółkę, jeśli temperatura osiągnie 35˚C.

Klebsiella może być wprowadzona do stad poprzez zanieczyszczoną korę drzew i wióry drewniane, które bywają używane jako ściółka.

Obornik krów może być głównym źródłem środowiskowych bakterii mastitis, zwłaszcza E.coli, ale także Klebsiella, ponieważ może zanieczyścić wymię. Tak więc podłogi muszą być utrzymywane w doskonałej czystości, w celu zapewnienia optymalnego zdrowia racic i czystych wymion.

Gleba może przenosić również bakterie środowiskowe, co tłumaczy większą liczbę przypadków mastitis po okresie deszczu w stadach z dostępem do pastwiska. Klebsiella może również rozprzestrzeniać się poprzez wodę pitną, prawdopodobnie trafiając do obornika poprzez przewód pokarmowy krowy. Kałuże wody na podłodze mogą być zanieczyszczone, podobnie jak woda czy ręczniki używane do czyszczenia czy do sprzątania.

Bakterie zakaźne przenoszone z krowy na krowę, takie jak Streptococcus agalactiae i Staphylococcus aureus, są zwykle przenoszone przez mleko. Muchy również mogą roznosić te bakterie, podobnie jak wyciekające mleko w boksach. Zanieczyszczone mogą być również kubki udojowe: hodowcy powinni zawsze opróżniać i czyścić kubki udojowe po każdym dojeniu oraz stosować środki dezynfekujące.

Higieniczne procedury doju – w tym regularna konserwacja aparatów udojowych – to kluczowe elementy, tak samo jak wczesne wykrywanie krów z mastitis.

Jeśli hodowla zmaga się z częstymi infekcjami wymienia, odwiedź ją podczas doju i sprawdź wszystkie możliwe źródła infekcji. Uważnie obserwuj i posługuj się swoją intuicją lekarza weterynarii oraz pobierz próbki do analizy bakteriologicznej.

 

Presja zakaźna może być monitorowana przez:

  • ocenę higieny krów, zaczynając od wymion
  • ocenę higieny legowisk, podłóg, przejść i innych miejsc

Karta oceny higieny krowy 

 

2. Odporność – dobre zdrowie zapewni dobrą ochronę immunologiczną

Odporność bierze się z dobrego zdrowia, wystarczającego odpoczynku, odpowiedniego żywienia i braku stresu.

Główne przyczyny obniżonej odporności w stadach bydła mlecznego to:

  1. Ketoza, ujemny bilans energetyczny i kwasica żwacza. Wszystkie te problemy metaboliczne mogą pojawić się w okresie przejściowym i na początku laktacji. Większość przypadków klinicznych mastitis zdarza się w pierwszym miesiącu laktacji.
  2. Kulawizna: bolesne racice zmniejszają pobór paszy i wody zwierzęcia, dodatkowo powodując jego stres. Aktywne zmiany chorobowe wywołują reakcje immunologiczne, zużywając energię krowy. Często idzie to w parze z wysoką presją infekcji bakterii środowiskowych. Czasami nie wiadomo, czy głównym winowajcą jest brudne środowisko, czy zły stan zdrowia racic krowy.
  3. Zakażenia wirusowe krążące w stadzie, które obniżają odporność, takie jak zakaźne zapalenie nosa i tchawicy u bydła (IBR) lub wirusowa biegunka bydła (BVD).
  4. Zaburzenia równowagi żywieniowej, takie jak niedobory minerałów lub pierwiastków śladowych, albo ich nadmiar (np. miedź, selen). Należy sprawdzić dawkę pokarmową, pasze i analizę ich składników odżywczych, a także zobaczyć, co tak naprawdę jedzą krowy, wykonać badania krwi, w tym profil wątrobowy. Mykotoksyny mogą również powodować problemy z odpornością, chociaż w praktyce czasami są one zbyt łatwo wskazywane jako prawdopodobna przyczyna.
  5. Stres cieplny i niewystarczająca wentylacja. Stres cieplny stanowi coraz większy problem, spowodowany zarówno zmianami klimatycznymi (więcej cieplejszych dni), jak i większą produkcją mleka (większa produkcja ciepła przez krowę).

Odporność może być monitorowana dzięki:

– Ocena i obserwacja stada w celu wykrycia oznak obniżonej odporności:

 

3. Dojenie – pomóż wprowadzić dobre praktyki

Każda krowa powinna być, za każdym razem, dojona dokładnie w ten sam sposób, w środowisku pozbawionym elementów stresujących. Powinny istnieć dobre standardowe procedury operacyjne dla krów ze zmienionym chorobowo mlekiem, krów z mastitis i krów pozostających pod opieką weterynaryjną.

Właściwe dojenie wymaga jasnych i wyraźnych protokołów, aby upewnić się, że wszyscy dojarze są przeszkoleni i wiedzą, co mają robić. Dojarze powinni zachowywać się spokojnie przy krowach i stosować odpowiednie kąpiele strzyków.

Zasady udanego doju

Procedury doju powinny obejmować postępowanie z normalnymi, zdrowymi krowami oraz zachowania w przypadku wystąpienia problemów. Problemy te mogą być związane z dojem, np. nerwowa krowa, która wykopuje aparat udojowy.

Dojarze muszą również wiedzieć, jak postępować z takimi problemami jak zmienione chorobowo mleko, mastitis, krowy z wysoką liczbą komórek somatycznych, krowy pod opieką weterynaryjną. Dojarze muszą umieć radzić sobie z tymi problemami, a także dbać o to, by nie miały one wpływu na obsługę i dojenie pozostałych krów.

Dojarka, hala udojowa i/lub robot udojowy powinny zawsze pozostawać w doskonałym stanie technicznym.

Kluczowe punkty dobrego doju:

  • Zapewnienie dobrej rutyny doju: instruktaż, szkolenia i ponowne szkolenie wszystkich dojarzy, zapewnienie codziennej informacji zwrotnej (lekarze weterynarii mogą dostarczyć protokoły, monitorować oraz instruować i szkolić pracowników);
  • Ocena stanu końcówek strzyków;
  • Utrzymanie dojarki w czystości i pierwszorzędnym stanie technicznym. Raz w roku wykonaj dynamiczny test doju, który pomoże w rozwiązywaniu problemów związanych ze zdrowiem wymienia.
  • Zapewnienie wyraźnej identyfikacji krów zakażonych i/lub leczonych z powodu infekcji wymienia, odpowiednie procedury operacyjne w przypadku złej jakości mleka i innych problemów podczas doju: lekarze weterynarii mogą pomóc np. przeszkolić personel w tej kwestii.

 

4. Leczenie – dobra organizacja to klucz

Leczenie powinno być ukierunkowane na wyleczenie klinicznych przypadków mastitis oraz zmniejszenie liczby krów zainfekowanych i z dużą liczbą komórek somatycznych w stadzie. Kluczowe czynniki, które należy wziąć pod uwagę podczas leczenia to zdrowie zwierząt, bezpieczeństwo żywności (brak pozostałości leków, i złej jakości mleka w zbiorniku) oraz zdrowie publiczne (kontrola oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe).

Hodowcy mogą zwrócić się do swoich lekarzy weterynarii po wskazówki takie jak:

  • plany i protokoły leczenia;
  • instruktaż i szkolenie:
  • monitorowanie krów wymagających leczenia (krowy problemowe)
  • monitorowanie krów, które zostały poddane leczeniu (wynik leczenia, wizyty kontrolne);
  • właściwe przechowywanie i zaopatrzenie w materiały lecznicze, takie jak strzykawki, igły, leki, środki dezynfekujące, rękawiczki.

Doradztwo weterynaryjne

Podstawą dobrego wsparcia hodowcy w kwestii zdrowia wymion są regularne wizyty lekarza weterynarii w gospodarstwie. Tematy, które powinny zostać poruszone to monitoring krów i stada, jak również pozostałe cztery punkty pięciopunktowego planu: presja infekcji, odporność, dojenie i leczenie.

 

5. Monitoring – kontrola i równowaga

Hodowla bydła mlecznego to przedsiębiorstwo komercyjne produkujące doskonałej jakości mleko i mięso, przy jednoczesnym poszanowaniu pracowników, zwierząt i środowiska. Prowadzenie firmy zaczyna się od celów: ile mleka? Jaki poziom zdrowia wymienia? Monitoring pomaga sprawdzić, czy stosowane procesy przynoszą pożądane rezultaty.

Zdrowie wymion jest monitorowane na trzech poziomach:

  1. pojedyncze krowy: identyfikacja i rejestracja krów zagrożonych lub wykazujących oznaki zakażenia wymienia. Każda krowa powinna mieć swoją własną teczkę, zawierającą wszystkie istotne dane dotyczące stanu zdrowia jej wymion oraz jej ogólnej kondycji. Pomoże to w podjęciu decyzji w przypadku wystąpienia mastitis. I pozwoli na dobrą identyfikowalność jakości mleka i mięsa sprzedawanego przez hodowcę.
  2. mleko zbiorcze i dane stada: dane całego stada dadzą wgląd w to, co się dzieje, np. liczba komórek somatycznych w mleku zbiorczym, odsetek krów z wysoką liczbą komórek, odsetek nowych krów z wysoką liczbą tych komórek.
  3. monitoring powinien również dać wgląd w jakość czynników sukcesu (pięciopunktowy plan) oraz czynników ryzyka, gdyż to one decydują o przyszłych wynikach.

Punkty te mogą być monitorowane w następujący sposób:

  • Analiza próbek mleka daje obraz bakterii powodujących infekcje wymienia,

Prawidłowe pobieranie próbek mleka – wizualny przewodnik dla hodowców 

  • wynik odnośnie higieny daje pojęcie o presji infekcji,

Jak ocenić higienę gospodarstwa, patrząc na krowy 

  • ocena kondycji organizmu daje obraz bilansu energetycznego podczas laktacji;

Jak oceniać kondycję organizmu 

Jak oceniać spożycie paszy 

Jak oceniać wypełnienie żwacza 

  • ocena terapii pokazuje stopień skuteczności leczenia

W praktyce lekarze weterynarii powinni koordynować monitorowanie zdrowia wymienia. Najlepiej, gdy ma to formę corocznego spotkania, podczas którego definiowane są cele hodowli i określana jest rola lekarza weterynarii.